Niedziela Palmowa i historia palmy kurpiowskiej

Dziś oczy Polaków skierowane są na miejscowość Łyse. Organizowana tam Niedziela Palmowa - impreza o charakterze regionalnym - jest znana w cały kraju, a nawet sięga poza jego granice. Wielu turystów przybywa tam, by zobaczyć słynne wysokie, misternie wykonane palmy i barwną procesję w której uczestniczą tysiące wiernych. Rezurekcji tradycyjnie towarzyszy jarmark kurpiowskim, na którym można kupić palemki, regionalne produkty i przysmaki.

Magiczna moc palm kurpiowskich

Palma od dawna występuje w naszej kulturze. Pierwotnie w środę poprzedzającą ostatnią niedzielę przed Wielkanocą ścinano gałązki topoli, wierzby bądź malin. Gdy zakwitły splatano je w palemki. Palma wielkanocna to nie tylko symbol, to wierzenia. Na Kurpiach wierzono, że uderzenie kogoś palmą po wyjściu z kościoła przyniesie tej osobie zdrowie i dobrobyt. Latem palemkę stawiano w oknie, miała ona chronić dom od uderzenia pioruna. Palmom przypisywano także magiczną moc, odpędzania złych duchów. Wypędzając bydło po raz pierwszy w roku na pastwisko, uderzano nią każde ze zwierząt po grzbiecie, co miało spowodować większą mleczność.

Sięgając do nieba

Na terenie Puszczy Zielonej istniał zwyczaj wykonywania palm o wysokości kilku metrów. Wysokość palmy miała zapewnić właścicielowi długie życie a jego dzieciom wysoki wzrost. Tradycja wykonywania metrowych palm zachowała się do dziś. W miejscowości Łyse i Lipniki co roku wykonywane są palmy mające długość od 2 do 6 metrów. Do dzisiaj przetrwała nie tylko sama idea palm wielkanocnych ale także ich wykonanie.


...by przynosiła radość Bogu

Podobnie jak przed laty palmy wykonywane są z młodych gałązek sosnowych, zostawiając na wierzchołku naturalnie rozwidloną część. To właśnie tą część dekoruje się barwnymi kwiatami i kokardami wykonanymi z bibuły. Uzupełnieniem całości są borówki lub inne leśne rośliny oraz gałązki wierzbowe z rozwiniętymi paczkami, czyli tzw. kotkami. Kwiaty i inne dekoracje do palm przygotowywane są już od początku Wielkiego Postu. Tydzień przed Wielką Nadzielą łączono gałązki i wykonane ozdoby w swoistą całość.

- Wykonywanie palm od zawsze należało do zajęć kobiecych. Choć zdarzało się, że chłop robił albo pomagał. Prace nad tworzeniem palmy zaczynano od znalezienia odpowiedniego sosnowego pręta oraz od zwierania roślinności, którymi później ozdabiano palmę. By palma była piękna, okazał i przynosiła twórcy i Panu Bogu radość i dumę trzeba poświęcić wiele czasu i trudu w jej wykonanie. Początkowo palmy były skromniejsze w kolory. O ich kolorycie decydowały różne odcienie zieleni używanych roślin. Z czasem zostały ozdabiane również elementami stworzonymi z bibuły. Prace nad kwiatami i poszczególnymi elementami w środę Popielcową i kończymy w Czarną Niedzielę - opowiada Janina Anna Krzyżewska, twórczyni ludowa z Lipnik, która od wielu lat tworzy konkursowe i zwycięskie palmy. - Po Czarnej niedzieli splatamy wszystko w piękną całość i prezentujemy na procesji.  

Trzy rodzaje palm

Na Kurpiach wykonuje się głównie trzy rodzaje palm, m.in.: całą papierową, całą z zieleni oraz mieszaną. Palma papierowa o wysokości 5m zawiera 700 kwiatów, zaś palma pięt rowowa tej samej wysokości zawiera 350 kwiatów, a palma cała z zieleni z 200 kwiatów. Zdania wśród Kurpiów jak powinna wyglądać kurpiowska palma są podzielone. Jedni twierdzą, że nieodłącznym elementem palm są rośliny ze ściółki leśnej. Przeciwnicy wypierają ten element, argumentując ochroną naturalnego środowiska, bowiem na potrzeby palm rośliny są zrywane w zbyt dużej ilości. Popierają za to wykonywanie palm z papieru, które jak twierdzą są lżejsze, barwne i mają dłuższy okres trwałości.

Kolor ma wielkie znaczenie

Kurpie nie stronią od swojego upodobania w kolorach, bowiem w kolorach kryje się moc. W tradycyjnej palmie nie może zabraknąć koloru zielonego, oznaczającego nadzieję na przyszły rok, fioletu symbolu oczekiwania na dobro i czerwieni, czyli miłości. Każda palma jest wzbogacona o koronę na cześć króla Jezusa Chrystusa oraz wstążki, które łączą niebo z ziemią. Gdy wstążki „łopocą” Kurpie widzą, że niosą kurpiowskie wołanie ku niebu. Starannie wykonane, pomysłowe i barwne palmy wielkanocne co roku prezentowane na konkursie w Łysych.

Konkurs na najpiękniejszą palmę

W okresie międzywojennym najpiękniejsze palmy można było podziwiać w miejscowości: Myszyniec, Kadzidle, Baranowie, Zalesiu i wspomnianych wcześniej Lipnikach i Łysych. Obecnie tylko w tych dwóch ostatnich miejscowościach przetrwał ten zwyczaj. Odrodzenie się zwyczaju wykonywania palm kurpiowskich sprawiło, że z roku na rok Łyse przyciąga liczniejsze rzesze turystów z kraju i zagranicy, przedstawicieli świata dyplomacji, polityki, kultury, nauki. Obecnie przyjeżdżając do Łysych można obejrzeć nie tylko procesję pod przewodnictwem Jego Ekscelencji Księdza Biskupa Stanisława Stefanka, ale także wystawą nagrodzonych palm, obejrzeć występy zespołów folklorystycznych oraz upewnić, że na terenie Puszczy Zielonej palma wielkanocna posiada swój charakterystyczny, niepowtarzalny wyraz.

Dzięki bogatym tradycjom i obrzędom Niedziela Palmowa stała się wielkim świętem. Najbarwniej obchodzona jest w miejscowości Łyse, gdzie do dzisiaj zachował się konkurs na najpiękniejszą palmę.
Pierwszy konkurs odbył się 31 marca 1969 roku i cieszył się ogromnym zainteresowaniem zarówno mieszkańców jak i turystów. Organizatorem pierwszego konkursu było Muzeum w Łomży i Szkoła Podstawowa w Łysych.