Czy wiesz, że ... czyli o kurpiowszczyźnie w zgrabnych punktach

1.
Na Kurpiowszczyźnie, w związku z powszechnie panującą tu uczciwością, niemal do I wojny światowej chat nie zamykano ani na klucz, ani na kłódkę.
2.
W latach osiemdziesiątych XIX wieku z pomocą hr. Ludwika Krasińskiego założono w Kadzidle „fabrykę” guzików.
3.
Ostatnią w Polsce zagospodarowaną sosnę bartną można było podziwiać jeszcze przed II wojną światową nad brzegiem Narwi, we wsi Teodorowo.
4.
W 1857 roku pod wpływem misji jezuickiej w kadzidleńskim kościele, Kurpie złożyli przyrzeczenie zaprzestania picia wódki, przy którym dotrwali do początków I wojny światowej.
5.
Na Kurpiach ozdoby papierowe były znane wcześniej niż w innych regionach kraju, gdyż jeszcze przed zastosowaniem glansowanego papieru na wycinanki farbowano tu zwykły papier.
6.
Kurpiowskie chaty były zawsze ustawione szczytem do drogi.
7.
W 1914 roku na Kurpiach było zaledwie 6 km szosy (na trasie Ostrołęka – Myszyniec).
8.
Ostatniego niedźwiedzia na Kurpiowszczyźnie zabito najprawdopodobniej w 1840 roku koło wsi Dąbrowy.
9.
Na początku 1914 roku w Kadzidle zawiązano spółkę bursztyniarską, której rozwinięciu się przeszkodziła wojna.
10.
Około 1900 roku na Kurpiach zaczęto używać lamp naftowych, przedtem oświetlenie stanowił knot konopny w buteleczce z naftą, a jeszcze wcześniej takiż knot zanurzony w naczyniu z tłuszczem borsuczym.
11.
Jeszcze w początkach XX wieku chleb był rzadkością na kurpiowskich stołach. Głównym pożywieniem były kartofle, kasza i kapusta.
12.
Kurpiowskie wyroby tkackie spotkały się z dużym uznaniem na wystawie zorganizowanej w 1888 roku w Muzeum Przemysłu i Rolnictwa w Warszawie.
13.
Na przełomie XIX i XX wieku średnio w każdej kurpiowskiej chacie znajdowało się jedno krosno.
14.
Kurpiowskie wyroby bursztynowe osiągnęły poważny sukces na wystawie w Paryżu w 1878 roku.
15.
W latach 1798 – 1914 istniała w Ostrołęce „bursztyniarnia”, skupująca bursztyn od mieszkańców puszczy.
16.
Jeszcze na przełomie XIX i XX wieku można było spotkać mieszkańców puszczy chodzących w „kurpsiach” (butach plecionych z lipowego łyka, od których powstała nazwa Kurp).
17.
W 1880 roku Kurpiowszczyznę nawiedziła klęska głodu spowodowana suszą, pożarami oraz gradobiciem.
18.
Kurpie byli świetnymi cieślami. Świadczyć może o tym fakt, iż w obawie przed pruskim zaborcą zakazującym korzystania z lasu, potrafili zbudować chatę w ciągu jednej nocy.
19.
Kurpie byli świetnymi strzelcami. Korpus strzelców konnych złożony z Kurpiów walczył w 1809 roku z Austriakami, a płk Ignacy Zieliński sformował „kurpiowski” 6 Pułk Strzelców Pieszych Księstwa Warszawskiego.
20.
Kurpiowscy chłopcy już w wieku 6 – 7 lat byli uczeni przez swych ojców obchodzenia się z bronią.
21.
Kurpie byli wielkimi patriotami. W czasie powstań dobrowolnie gromadzili się w lasach w okolicach Ostrołęki oczekując rozkazów do rozpoczęcia walki. O poświęceniu Kurpiów pisał m.in. krakowski dziennik „Czas” w numerze z 27 maja 1863 roku.
22.
Oddziały strzelców kurpiowskich pod dowództwem pułkownika Zakrzewskiego biorące udział w obronie Narwi w 1794 roku uzyskały pochwałę samego Tadeusza Kościuszki.
23.
Największym bursztynem znalezionym na Kurpiach był 6-funtowy kamień wydobyty niegdyś w Zabielu.
24.
Bursztyn z Puszczy Kurpiowskiej był szczególnie ceniony. W XVII i XVIII wieku wywożono go do krajów muzułmańskich, szczególnie do Turcji i na Krym.
25.
W XV wieku drewno z Puszczy Kurpiowskiej było wywożone m.in. do Anglii, Flandrii, Szkocji, a nawet Portugalii.
26.
W dniach od 16 do 18 marca 1578 roku przebywał w Ostrołęce Stefan Batory. Jest wielce prawdopodobne, że wielkie łowy królewskie w Puszczy Ostrołęckiej, o których mówi miejscowa tradycja odbyły się właśnie z jego udziałem.
27.
Od początków osadnictwa na Kurpiach do XVII w. głównym zajęciem miejscowej ludności było bartnictwo. Zarówno wosk, jak i miód miały duży zbyt na rynkach zagranicznych m.in. w Czechach i Niemczech.
28.
W XVII wieku w Puszczy Kurpiowskiej kryli się zbiegowie z folwarków pańszczyźnianych oraz ludzie znajdujący się w konflikcie z prawem. Z tego też powodu posesjonaci łomżyńscy na uchwale sejmiku z 28 lutego 1659 roku nazwali puszczę spelunca latronum (jaskinią łotrów).
29.
Praktycznie już w 1750 roku w Zagajnicy Ostrołęckiej zniesiono pańszczyznę, a większość wsi zaczęła płacić stały czynsz.
30.
Kurpiowscy bartnicy nie przekazywali barci swym córkom, dziedziczyli je synowie.
31.
Żubry na Kurpiowszczyźnie wyginęły najprawdopodobniej w XVII wieku.
32.
Dawni mieszkańcy puszczy nazywali siebie puszczykami lub puszczakami, a określenie Kurp uważali wówczas za przezwiskowe, a nawet pogardliwe.
33.
Z opisu Puszczy Szkwańskiej (tak wówczas nazywano Puszczę Kurpiowską) z 1624 roku wynika, że jej tereny zamieszkiwały takie zwierzęta jak: jelenie, żubry, łosie, tarpany, leśne dziki, łasice, rysie, niedźwiedzie, natomiast rzeki pełne były różnego rodzaju ryb m.in. pstrągów.
34.
Oryginalna kultura i zwyczaje Kurpiów wytworzyły się w związku z trudnymi warunkami związanymi z lasem i koniecznością podporządkowania się siłom przyrody oraz z położeniem geograficznym wpływającym na pewne odseparowanie tego regionu od reszty ziem polskich.
35.
W obydwu wyborach do sejmu 26 stycznia 1919 r. oraz 5 listopada 1922 r. Kurpie w ogromnej większości poparli listy reprezentujące elementy prawicowe.
36.
W 1928 roku dużym uznaniem krytyków oraz ogromną popularnością na deskach teatrów całej Polski cieszył się utwór sceniczny pt. „Wesele na Kurpiach”, odzwierciedlający zwyczaje i obyczaje kurpiowskie.



Opracował Marcin Tomczak korzystając z książki Zofii Niedziałkowskiej pt. Kurpie. Bory Ostrołęckie.