Sytuacja gospodarcza na Ukrainie i jej wpływ na interesy gospodarcze Polski

Gospodarka ukraińska, jeszcze przed zaostrzeniem się sytuacji wewnętrznej w tym kraju, znajdowała się w stanie recesji. W dwóch pierwszych miesiącach I kwartału br. o 5% spadła wartość produkcji przemysłowej,
o 16,8% – budowlanej; spadkowi oparło się jedynie rolnictwo (+5,8%).

Utrzymuje się słaba dynamika w handlu zagranicznym. Wprawdzie eksport wzrósł (po dwóch miesiącach br.) o 1,9%, do 10,5 mld USD (przy wciąż malejącym eksporcie metalurgii), import zmniejszył się jednak aż o 6,3%, do 11,4 mld USD (głównie na skutek spadku o ponad 23% importu gazu).

Przedłużająca się recesja powoduje kolejne redukcje prognoz wzrostu PKB Ukrainy w 2014 roku (założenia rządu wzrost o 3,4%). Bank Światowy zmniejszył prognozę z 3,5% do 1%; Międzynarodowy Fundusz Walutowy z 3,5% do 0%. W planowanym na kwiecień br. przeglądzie gospodarki światowej MFW przewiduje, że Ukraina osiągnie w br. najgorszy wynik spośród państw WNP.

Program działalności Gabinetu Ministrów Ukrainy

W dniu 4 marca 2014 r. opublikowana została informacja dot. Program działalności Gabinetu Ministrów Ukrainy. Główne cele i zadania rządu to m.in.: zapewnienie suwerenności i integralności terytorialnej Ukrainy; podpisanie umowy stowarzyszeniowej z Unią Europejską; rozwój dwustronnych stosunków partnerskich z Federacją Rosyjską; wznowienie współpracy z Międzynarodowym Funduszem Walutowym; stabilizacja sytuacji finansowej; reforma organów ochrony prawa; tworzenie nowego systemu zarządzania państwem; przeprowadzenie lustracji;
zapewnienie kontroli ze strony społeczeństwa nad wykorzystywaniem środków z budżetu państwowego; demonopolizacja gospodarki; ochrona praw inwestorów oraz przywrócenie zaufania inwestorów; zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego i energooszczędności. W celu realizacji celów i zadań Programu rząd planuje uchwalenie szeregu aktów prawnych dotyczących m.in. lustracji, Biura Antykorupcyjnego, prokuratury, zmian do ustawy budżetowej Ukrainy oraz ustawy o zamówieniach publicznych, demonopolizacji gospodarki, ochrony
konkurencji i innych.

Sytuacja na rynku walutowym

Od grudnia 2013 r. ukraińska waluta straciła na wartości ponad 27%. Oficjalny kurs Narodowego Banku Ukrainy dolara amerykańskiego został ustanowiony na 3 marca br. na poziomie 9,6994 UAH/USD (podczas gdy przez cały 2012 r. i 2013 r. był on utrzymywany na poziomie 7,9930 UAH/USD). Oficjalny kurs euro na 3 marca br. ustanowiony został na poziomie 13,3977 UAH/ EUR (pod koniec 2013 r. kurs ten wynosił 11,0415 UAH/EUR,
a pod koniec 2012 r. – 10,5371 UAH/EUR) Z kolei na rynku międzybankowym notowania amerykańskiej waluty w piątek 28 lutego ukształtowały się na poziomie 9,60-10,50 UAH/USD (średnioważony kurs: 9,6994 UAH/USD;
dotychczas rekordowy poziom – 10 UAH za dolara – odnotowany został 18 grudnia 2008 r., w trakcie głębokiego kryzysu finansowego i gospodarczego), a euro na poziomie 13,2575-14,5045 UAH/EUR.

Średnie kursy detaliczne ukształtowały się w dniu 28 lutego br. na poziomie (kurs kupna / kurs sprzedaży): 10,301-11,151 UAH/USD oraz 14,085-15,491 UAH/EUR. W warunkach przeciągającej się niestabilności należy liczyć się z dalszym spadkiem kursy hrywny – zdaniem niektórych ekspertów nawet do poziomu 12-16 UAH za dolara. Ukraińscy
bankowcy zauważają, że wzrost popytu daje się zaobserwować nie tylko ze strony ludności, ale i przedsiębiorstw. Kurs dolara rósł też w wyniku wyjścia na rynek walutowy państwowego przedsiębiorstwa NAK „Naftohaz Ukrainy”, które skupowało amerykańską walutę w celu spłaty zadłużenia wobec rosyjskiej spółki „Gazprom” z tytułu dostaw gazu ziemnego.

Stan finansów publicznych Ukrainy
Dług publiczny i łączne zadłużenie Ukrainy.
Łączny dług publiczny tego kraju (zarówno bezpośrednie zadłużenie państwa, jak i zadłużenie gwarantowane przez państwo) w ostatnich latach systematycznie się zwiększa – pod koniec 2012 r. dług ten wynosił 59,2 mld USD, pod koniec 2013 r. – 64,4 mld USD, a na koniec stycznia 2014 r. wynosił 73,2 mld USD (około 41% PKB, rok wcześniej było to 36,6%), z czego 35,8 mld USD (48,9%) przypadało na zobowiązania zewnętrzne, a 37,3 mld USD (50,9) na wewnętrzne. Rośnie również całkowite zadłużenie zagraniczne Ukrainy (zadłużenie zarówno sektora publicznego, jak i podmiotów prywatnych) – na koniec 2011 r. zadłużenie to wynosiło 126,2 mld USD (77,3% PKB), na koniec 2012 r. – 135 mld USD (76,6% PKB), a na koniec września 2013 r. – 137,7 mld USD (77,3% PKB).

Rezerwy walutowe
Poziom rezerw walutowych Ukrainy od połowy 2011 r. systematycznie się obniża. Z najwyższego ich poziomu (37,5 mld USD), odnotowanego w połowie 2011 r., rezerwy te obniżyły się do poziomu 31,7 mld USD na koniec 2011 r., następnie do 24,5 mld USD na koniec 2012 r. i do 20,4 mld USD na koniec 2013 r. Stan tych rezerw walutowych oceniany jest aktualnie na 15 mld USD (na początku lutego ich poziom oceniany był jeszcze na 17,8 mld USD).
W dniu 28 lutego br. Prezes Narodowego Banku Ukrainy ocenił, iż obecne rezerwy walutowe wystarczą na pokrycie aktualnych zobowiązań finansowych Ukrainy.

Budżet państwa
Dochody państwa jak dotychczas nie pozwalają całkowicie sfinansować wydatków budżetowych. W 2012 r. deficyt budżetu państwa wyniósł 53,3 mld UAH (3,7% PKB), w 2013 r. – 64,7 mld UAH (3,4% PKB po trzech kwartałach 2013 r.), a w styczniu 2014 r. – 1,6 mld UAH. Jeżeli jednak uwzględnić również transfery z budżetu państwa na zbilansowanie finansów państwowego przedsiębiorstwa NAK „Naftohaz Ukrainy” oraz Funduszu Emerytalnego Ukrainy to w rzeczywistości ten deficyt jest znacznie wyższy (według ocen niektórych analityków sięgający nawet do 10% PKB).

Zobowiązania płatnicze Ukrainy z terminami wykonalności płatności.
Obecne władze Ukrainy oceniają swoje zobowiązania płatnicze w latach 2014-2015 na 35 mld USD, z czego 5 mld USD to płatności z tytułu dostaw gazu z Rosji. Ponad 60% zadłużenia Ukrainy zaciągnięte jest w walucie obcej, w tym 40% całości długu jest wyrażone w dolarze – co oznacza, iż osłabienie hrywny powodować będzie gwałtowny wzrost tego zadłużenia.

Aktualne zobowiązania płatnicze.

wypłata emerytur – wg informacji nowego ministra pracy i polityki społecznej Ukrainy L. Denisowej w miesiącu marcu br. na wypłatę świadczeń socjalnych i emerytów z Funduszu Emerytalnego niezbędne są środki w wysokości 12 mld UAH;

płatności za dostawy rosyjskiego gazu – zadłużenie za rosyjski gaz wynosi około 2 mld USD (dotyczy to dostaw z okresu sierpień 2013 – styczeń 2014); miesięczny koszt zakupu gazu zależy od poboru, który waha się znacznie w zależności od pory roku - w 2013 r. Ukraina importowała gaz na sumę 11,5 mld USD; zniżka za gaz (268,5 USD za tys. m3) obowiązuje jedynie przez pierwszy kwartał 2014 r., w obecnej sytuacji jest mało prawdopodobne, aby
Rosja zdecydowała się na jej utrzymanie, co oznacza że cena wróci do około 400 USD za tys. m3.

zobowiązania wobec MFW – w 2014 r. łączna suma kredytu należnego do spłaty na rzecz MFW wyniesie 3,67 mld USD (Ukraina spłaciła 647 mln USD w styczniu 2014 r., brak jest informacji na temat spłaty 359,6 mln USD, które było zaplanowane na 12 lutego 2014 r.), największe spłaty zaplanowane są na miesiące kwiecień, czerwiec i październik.

Nowe władze Ukrainy zwróciły się oficjalnie do MFW o wznowienie rozmów nt. kredytu stabilizacyjnego. W dniu 28 lutego 2014 r. Minister Finansów Ukrainy zapowiedział, że będzie wnioskował o pożyczkę z MFW w wysokości nie mniej niż 15 mld USD.

Relacje gospodarcze Ukraina – Rosja
Ukraina posiada dwustronną umowę o wolnym handlu z Rosją. Rosja dla Ukrainy jest najważniejszym partnerem gospodarczym zarówno w eksporcie (z udziałem 23,8%) jak i imporcie (z udziałem 30,2%) towarów. W eksporcie z Ukrainy dominują te same towary co i w eksporcie do Polski tj. metale żelazne i wyroby z nich, produkty pochodzenia roślinnego, produkty mineralne, urządzenia mechaniczne i elektryczne oraz części zamienne i produkty chemiczne.
Przedmiotem importu ukraińskiego z Rosji są przede wszystkim produkty mineralne, w tym gaz ziemny (15%), a także urządzenia mechaniczne i elektryczne i części zamienne, produkty chemiczne, środki transportu. - Ukraina wyraża gotowość do rozmów z Rosją nt. konfliktu na Krymie.

W dniu 1 marca 2014 r. Rada Federacji Rosyjskiej, na wniosek Prezydenta W. Putina, podjęła decyzję o użyciu sił zbrojnych na Ukrainie. Aktualnie wojska rosyjskie przejęły kontrolę nad najważniejszymi obiektami na półwyspie krymskim. Wobec sytuacji na Ukrainie Rosja (wypowiedź Prezydenta W. Putina 4.03 br.) nadal uważa W.
Janukowycza za prawowitego Prezydenta Ukrainy, twierdząc, iż na Ukrainie mamy do czynienia z przewrotem, w wyniku którego powstała nowa władza, z którą Rosja nie podpisywała żadnych umów. Rosja jednoznacznie neguje nowo wybrane władze na Ukrainie 25 lutego br. Rosja zamknęła swój rynek na dostawy wieprzowiny z Ukrainy.

Cena rosyjskiego gazu dla Ukrainy
W dniu 4 mara br. A. Miller, Prezes Koncernu GAZPROM w rozmowie z Premierem D. Miedwiediewem poinformował o zniesieniu z dniem 1 kwietnia br. ulgowej ceny gazu (268 USD/m3) dostarczanego dla Ukrainy zgodnie z porozumieniem z 17 grudnia 2013 r. W 2013 r. średnia cena gazu dostarczanego na Ukrainę wynosiła 400 USD/m3.
Wg. Gazpromu zadłużenie Ukrainy z tytułu dostaw gazu wynosi na dzień 1 marca 2014 r. 1,549 mld USD.

Ukraina jako partner gospodarczy Polski
Ukraina zajmuje 8 miejsce wśród najważniejszych polskich rynków eksportowych z udziałem 2,81% eksportu Polski za granicę ogółem (z punktu widzenia importu – 21 miejsce, udział 1,08%). W eksport na Ukrainę zaangażowanych jest ok. 12 tys. polskich firm, w tym w zdecydowanej większości małych i średnich przedsiębiorstw.
Według wstępnych danych w 2013 r. obroty towarowe pomiędzy Polską i Ukrainą wzrosły o 1,4% i wyniosły blisko 8 mld USD, w tym Polski eksport na Ukrainę zwiększył się o 8,5% i osiągnął wartość 5,7 mld USD, natomiast import obniżył się o 13% do poziomu 2,2 mld USD.

Oznacza to kontynuację trwającej w 2012 r. tendencji wyższej dynamiki polskiego eksportu w stosunku do tempa zmian importu z Ukrainy. W okresie styczeń-luty 2014 r., w porównaniu do analogicznego okresu 2013 r., odnotowano spadek polskiego eksportu na Ukrainę o 11,8% (wartość 673,0 mln USD), w tym w styczniu 2014 r. eksport ten obniżył się o 4,3% i wyniósł 320,8 mln USD, a w lutym 2014 r. o 17,7% i wyniósł 352,2 mln USD. Ukraina jest też ważnym rynkiem lokowania bezpośrednich inwestycji zagranicznych polskich firm. Dotychczas polskie firmy ulokowały na Ukrainie – według danych na początek października 2013 r. – łącznie 831,83 mln USD (od początku 2013 r. polskie firmy wycofały z Ukrainy 84,6 mln USD).

Wpływ sytuacji na Ukrainie na polsko-ukraińską współprace gospodarczą
Na chwilę obecną polskie firmy nie sygnalizują poważniejszych negatywnych konsekwencji wydarzeń na Ukrainie dla swoich aktywów i interesów na Ukrainie. Zgłaszają jedynie nieznaczny spadek zamówień. Przedstawiciele firm spodziewają się jednak następujących zagrożeń dla ich dalszego rozwoju działalności na ukraińskim rynku:

- pogorszenie się konkurencyjności polskiego eksportu i dalszy, znaczący spadek zamówień; m.in. w związku z dewaluacją ukraińskiej waluty
- wzrost skali nie wywiązywania się przez partnerów handlowych z ich zobowiązań płatniczych wobec polskich firm
- wzrost kosztów pozyskiwania i spłaty kapitału przez polskich inwestorów na rynku wewnętrznym Ukrainy.

Struktura polskiego eksportu na Ukrainę w 2013 r. przedstawia się następująco:
wyroby przemysłu elektromaszynowego – 28,2% eksportu na Ukrainę ogółem, wyroby przemysłu chemicznego – 18,0%, produkty mineralne – 11,1%, artykuły rolno-spożywcze – 10,6%, wyroby metalurgiczne – 8,9%, wyroby przemysłu lekkiego - 7,4%, wyroby przemysłu drzewnopapierniczego – 5,5%. W porównaniu do 2012 r. tylko w sekcji pojazdy i statki oraz zwierzęta żywe odnotowaliśmy spadek eksportu o odpowiednio 4 i 16%. Pozostałe grupy towarowe utrzymały tendencję wzrostową, w tym dostawy produktów mineralnych wzrosły o 33% (benzyny
o 48%, udział w eksporcie 5,9%).

Najważniejsze towary w eksporcie: benzyna, wyroby higieniczne, koks i półkoks, oleje, samochody, przewody elektryczne, wyroby walcowane z żeliwa i stali, leki, AGD, płyt chodnikowe, kafle, płytki ścienne, ciągniki drogowe, przyczepy i naczepy, skóry, papier i tektura, telewizory.

W strukturze importu towarów z Ukrainy największe pozycje to: wyroby metalurgiczne 31,0%,
produkty mineralne - 28,4 %, artykuły rolno-spożywcze – 21%, wyroby przemysłu elektromaszynowego – 5,9%, wyroby przemysłu drzewno-papierniczego – 5,9%, wyroby przemysłu chemicznego - 4,3%.

Najważniejsze towary w imporcie: rudy i koncentraty żelaza, półprodukty z żeliwa i stali, makuchy, wyroby walcowane z żeliwa i stali, nasiona rzepaku, przewody elektryczne, energia elektryczna (53 mln USD), antracyt, olej i nasiona soi, żelazokrzemomangan, benzol, kukurydza, węgiel (20 mln USD).

Potencjalne zagrożenia dla dalszego rozwoju współpracy gospodarczej Polski z Ukrainą
Zła sytuacja finansowa i gospodarcza Ukrainy, deficyt bilansu płatniczego, załamanie się sektora bankowego, narastający deficyt budżetu państwa, w tym przede wszystkim deprecjacja hrywny może doprowadzić do:
znacznego podrożenia importu, a tym samym ograniczenia popytu wewnętrznego i tym samym ostrą redukcję popytu importowego na towary z Polski, która może sięgnąć nawet 30-40% w stosunku do ubiegłorocznej skali eksportu.