„Muzeum dla sąsiedztwa” – podsumowanie projektu edukacyjnego

"Muzeum dla sąsiedztwa” to projekt Muzeum Żołnierzy Wyklętych w Ostrołęce, który otrzymał dofinansowanie w ramach programu Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego „Kultura Dostępna” 2025.

Obejmował przygotowanie kompleksowej oferty 9 wycieczek edukacyjnych, łączących w sobie aktywne zwiedzanie i działania warsztatowe, ukierunkowanych na wielozmysłowe poznawanie historii i dziedzictwa XX wieku na północnym Mazowszu i Kurpiach.

Odbiorcami zadania byli podopieczni Specjalnego Ośrodka Szkolno-Wychowawczego w Ostrołęce. Wycieczki odbyły się do czterech muzeów, oddalonych od Ostrołęki o ok. 25-45 km.

Kluczowym założeniem projektu była cykliczność działań, dzięki której możliwe stało się  pogłębianie i utrwalanie zdobywanej wiedzy, rozwijanie relacji między uczestnikami, kadrą Ośrodka i zespołem Muzeum, a także nabywanie przez uczestników pozytywnych wzorców dotyczących uczestnictwa w kulturze. Zadanie zostało „szyte na miarę” odbiorców dzięki ścisłej współpracy z kadrą Ośrodka.

W projekcie niezwykle istotne było zapewnienie dostępności i troska o komfort wszystkich uczestników. Wycieczki zorganizowaliśmy z wykorzystaniem autokaru przystosowanego do przewozu osób poruszających się na wózkach oraz do potrzeb innych osób z niepełnosprawnościami ruchowymi.

Destynacje wycieczek to miejsca bądź pozbawione barier, bądź też posiadające niezbędne udogodnienia. W ramach projektu powstała seria tekstów ETR oraz pomocy tyflograficznych. Z myślą o osobach wrażliwych na dźwięki zakupione zostały słuchawki wygłuszające.

Każdej z grup uczestniczących w wycieczkach i zajęciach towarzyszyły osoby asystujące, rekrutujące się z zespołu Muzeum. Ich zadaniem było wspieranie i reagowanie na bieżące potrzeby grupy.

Zanim wspólnie wyruszyliśmy na wycieczki, zaprosiliśmy uczestników do udziału w serii twórczych zajęć w siedzibie Muzeum. Była to okazja do zapoznania dzieci i młodzieży, poprzez aktywności warsztatowe i plastyczne, z naszą działalnością i ideą muzeum jako instytucji.

Zajęcia były wstępem do poznawania na dalszym etapie projektu różnych rodzajów muzeów – od instytucji z nowoczesnymi, multimedialnymi wystawami, aż po prywatne inicjatywy i muzea w typie skansenowskim.

Celem pierwszych wyjazdów były dwie placówki w Ostrowi Mazowieckiej: Muzeum Dom Rodziny Pileckich (otwarte w 2022 r. niewielkie muzeum z nowoczesną wystawą, poświęconą rodzinie i dziedzictwu rotm. Witolda Pileckiego) oraz prywatne Muzeum Kresów i Ziemi Ostrowskiej (posiadające bardziej tradycyjnie wyeksponowane, przy tym bogate i różnorodne zbiory m.in. umundurowania, militariów, przedmiotów codziennego użytku).

Wizyta w Muzeum Dom Rodziny Pileckich w Ostrowi Mazowieckiej miała na celu przedstawienie postaci rotm. Pileckiego, jego życia i działalności, upowszechnianie reprezentowanych przez niego wartości i tradycji idei niepodległościowej Rzeczypospolitej.

Uczestnicy zwiedzili multimedialną wystawę, wzięli także udział w warsztatach edukacyjnych: „W ogrodzie Marii” (w nawiązaniu do odtworzonego, historycznego ogródka Marii Pileckiej przed budynkiem muzeum), zaś starsze – w zajęciach „Witold Pilecki – nie tylko rotmistrz”.

Dopełnieniem przeżyć w ciągu tego dnia była organizacja obiadu w restauracji muzealnej usytuowanej w dawnym spichlerzu, serwującej dania zgodne ze staropolskimi recepturami (w tej lokalizacji mieści się też Muzeum Kresów i Ziemi Ostrowskiej).

W ramach drugiej tury trzech wycieczek odwiedziliśmy prywatne Muzeum Kurpiowskie, prowadzone w Wachu przez Zdzisława i Laurę Bziukiewiczów, kolekcjonerów i twórców ludowych. Instytucja gromadzi zabytki z wielu dziedzin, takich jak: tkactwo, bursztyniarstwo, stolarstwo, szewstwo, plecionkarstwo domowe i zagrodowe, bartnictwo, strój, kowalstwo, dział leśny, stajnia, rzemiosło, biblioteka kurpiowska.

Odrębna sekcja zbiorów to militaria związane z działalnością Strzelców Kurpiowskich. Uczestnikom projektu – dzieciom i młodzieży ze Specjalnego Ośrodka Szkolno-Wychowawczego w Ostrołęce – wizyta w Wachu pozwoliła utrwalić w praktyce zdobytą wiedzę teoretyczną na temat etnologii i wyrobów ludowych Kurpiowszczyzny.

Uczestnicy mogli poznać eksponaty rękodzielnicze, takie jak wyroby frywolitkowe czy wyroby z bursztynu, narzędzia niezbędne do wykonywania prac w ramach ginących zawodów, takich jak bartnik, cieśla, kowal, rymarz. Mniejsze grupy uczestniczyły w warsztatach „Kopanie bursztynu” i „Wykonywanie biżuterii”.

Mieliśmy okazję poznać wartość bursztynu kurpiowskiego jako niematerialnego dziedzictwa kulturowego. Spotkanie przy ognisku było z kolei formą wspólnego posilenia się na świeżym powietrzu z uwzględnieniem tradycyjnych kurpiowskich specjałów: fafernuchów, rejbaka, drożdżaków.

Celem ostatnich wyjazdów w ramach projektu była Zagroda Kurpiowska w Kadzidle – niewielkie muzeum w typie skansenu, o statusie oddziału zamiejscowego Muzeum Kultury Kurpiowskiej w Ostrołęce. Składa się z zespołu budynków w otoczeniu leśnym.

Tematyka wyjazdu skupiła się wokół życia codziennego podczas pokoju i wojny na Kurpiowszczyźnie oraz w mazowieckich miasteczkach, a także wokół elementów muzycznego dziedzictwa regionu. Podczas pobytu w Kadzidle grupy zwiedziły przygotowane specjalnie stanowiska tematyczne oraz wzięły udział w warsztatach muzyczno-improwizacyjnych.

Zajęcia rekonstrukcyjne były praktyczną lekcją historii, oddziałującą poprzez wszystkie zmysły. Niosły tym samym szczególną wartość dla uczestników – podopiecznych Specjalnego Ośrodka Szkolno-Wychowawczego w Ostrołęce.

Przy każdym z tematycznych stanowisk, poprzez różnorakie aktywności, pomoce, akcesoria, elementy stroju i wyposażenia, uczestnicy poznawali poszczególne dziedziny życia sprzed lat. W polowej kuchni poznali podstawy żywienia partyzanckiego.

Można było zapoznać się z historycznym umundurowaniem i wyposażeniem żołnierza. Warsztaty muzyczne stanowiły łącznik między historią regionalną a kulturą kurpiowską. Muzycy-animatorzy przywołali piosenki śpiewane chętnie przez żołnierzy oraz zapoznali grupę z brzmieniem różnych instrumentów muzycznych.

Podczas zajęć dla starszych grup pojawił się wątek roli muzyki w życiu codziennym tak czasów pokoju, jak też w trudnych latach wojny. Ważną częścią zajęć był element improwizacji muzycznej i ekspresji twórczej. Na zajęciach panowała sprzyjająca temu atmosfera bezpieczeństwa i akceptacji.

Dzięki temu bez trudu odnaleźli się podczas nich wszyscy, bez względu na poziom umiejętności rytmicznych czy wcześniejsze doświadczenia z muzyką.

Koncepcja i koordynacja projektu: Marta Głażewska, Adam Krajewski, Jolanta Żubrowska

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury – państwowego funduszu celowego.